- 02
- Maj
Czym jest i na czym polega dieta ketogeniczna ?
Autor: Dorota Wiśniewska - dietetyk, Ambasador World Healthy Living Foundation
W ciągu kilku ostatnich lat w Polsce i na świecie coraz częściej mówi się o diecie ketogenicznej. W mediach, na portalach społecznościowych można dowiedzieć się wielu ciekawych informacji na temat diety ketogenicznej. Niestety czasami informacje te zupełnie się wykluczają. Albo są sprzeczne z naukowymi doniesieniami. Aby lepiej zrozumieć, czym jest i na czym polega żywienie ketogeniczne, przybliżę historię odkrycia tego stylu żywienia oraz mechanizm działania.
Na PubMed (baza artykułów naukowych) można dziś znaleźć ponad 2600 doniesień naukowych na temat diety ketogenicznej, ale zacznijmy od początku od jej historii, kiedy powstała, dlaczego i czym właściwie jest dieta ketogeniczna ?
Dieta ketogeniczna to właściwie stan postu odżywczego, w którym spożywanie odpowiedniej ilości zdrowych tłuszczy, umiarkowanej ilości białka i niewielkiej ilości węglowodanów nasz organizm interpretuje jako formę głodówki. Podczas której nasz organizm zmienia źródło paliwa z glukozy na tłuszcze. Podczas metabolizmu tłuszczy, tworzą się cząsteczki zwane ciałami ketonowymi, a organizm używa ich do produkcji energii. Podczas postu również dochodzi do produkcji ciał ketonowych, dlatego też uważa się, że dieta ketogeniczna jest córką głodówki i swój początek ma w V wieku p.n.e., gdzie w starożytności poprzez głodówkę leczoną chorych z różnych chorób, włącznie z napadami padaczki [Temkin 1994]. W Biblii, w ewangelii św. Marka również mamy wzmiankę o dobroczynnym wpływie głodówki na uleczenie chłopca doświadczającego drgawek przez Jezusa – „Ten rodzaj [złego ducha] można wyrzucić tylko modlitwą ” [Mk,9, 17-29].
To właśnie w czasach nowożytnych lekarze i naukowcy zauważyli korzystny wpływ głodówki na różne schorzenia. Zastanawiali się czy spożywając kalorie, można uzyskać takie same efekty jak przy głodówce.
Natomiast koncepcja ograniczania węglowodanów (cukrów tj. cukier, pieczywo, ziemniaki, mleko, piwo) w celu utraty wagi i poprawy zdrowia pojawiła się dopiero w połowie XIX wieku, przez Jeana Anthelme Brillat-Savari, francuskiego prawnika, polityka i „ojca diet niskowęglowdanowch”. Jean Anthelme Brillat-Savarin jako pierwszy zauważył związek między otyłością, a spożywaniem nadmiaru węglowodanów, który opisał w książce „Fizjologia smaku” wydanej w 1825 roku. Kolejnym bohaterem przecierającym szlaki późniejszym strategiom ograniczania węglowodanów jest angielski przedsiębiorca William Banting, któremu poprzez ograniczenie węglowodanów udało się w wieku 65 lat schudnąć. Sukces ten zwieńczył publikując w 1863 roku “List o otyłości”, który sprzedał się w tysiącach egzemplarzach i w 1866 roku nazwisko Bantinga stało się słynne w Londynie i większości Europy. Należy również wspomnieć o kontrowersyjnym bohaterze Bernarrd Macfadden, guru w dziedzinie zdrowia i fitenssu, uznawanym nie tylko w środowisku fitnessu, ale także w środowisku medycznym. Kolejnego promotora głodówek w leczeniu astmy, cukrzycy, epilepsji, impotencji, chorób wątroby, nerek itp. Mężczyźnie, który został okrzyknięty przez magazyn Times „wymarzonym ciałem” i który utorował drogę współczesnemu rozumieniu głodówek i ketozie [Hunt 1989]. Od roku 1919 przeprowadzane są liczne badania nad głodówkami, i tak w 1921 r. dr Woodyatt zaczyna badać skutki zastąpienia węglowodanów tłuszczami w przypadku cukrzycy. W tym samym czasie w Klinice Mayo, inni doktorzy, a konkretnie dr Russel Wilder szuka w tłuszczu możliwości uzyskania korzyści oferowanych przez głodówkę bez rezygnacji ze spożywania kalorii. W 1925 roku dieta ketogeniczna zostaje zastosowana u dzieci chorych na epilepsję, a w latach 20 XX wieku na całym świecie zaleca się stosowanie diety ketogenicznej jako sposób leczeniu epilepsji. Niestety w latach 30 nastaje wielki kryzys w USA, który dotyka również środowisko naukowe poprzez obniżenie dotacji na działania naukowe. Badania przeprowadzane są na zwierzętach, ponieważ taniej i łatwiej jest je kontrolować. I tak w 1936 roku pojawiają się pierwsze badania potwierdzające skuteczność leków przeciwpadaczkowych (Dilantin) i już w latach 40 XX lekarze zaczynają przepisywać leki przeciwpadaczkowe jako podstawa leczenia epilepsji, co doprowadziło do rzadszego stosowania diety ketogenicznej [Wheless 2004]. Historia diety ketogenicznej jest długa, ekscytująca i burzliwa. Przez długi okres została zapomniana, ale były miejsca w których dieta ketogeniczna nigdy nie umarła. Był to szpital Johnsa Hopkinsa, gdzie było wielu zwolenników, a główną rolę odgrywali neurologowie dr Samuel Livingston i dr John Freeman oraz dietetyczka Millie Kelly, którzy udoskonalili dietę ketogeniczną w leczeniu padaczki lekoopornej u dzieci i dorosłych.
O diecie ketogenicznej zrobiło się dopiero głośno w 1994 roku, po niesamowitej wzruszającej historii 2-letniego chłopca z padaczką oporną na leki, który dzięki diecie ketogenicznej stał się wolny od napadów. Ojciec chłopca reżyser Jim Abrahams w 1997 roku, wyprodukował film z udziałem Meryl Streep zatytułowany „Po pierwsze nie szkodzić”, który opowiada historię swojego syna chorego na padaczkę lekooporną i jego doświadczenia z dietą ketogeniczną. Historia chłopca zwiększyła świadomość i zainspirowała środowisko naukowe do głębszego zbadania tego sposobu żywienia. W latach 90 i na początku XXI wieku przeprowadzono tysiące badań poświęconych diecie ketogenicznej i jej wpływowi na wszystko od epilepsji, depresje, migrenę, cukrzyce typu 1 i 2, niewydolność serca, zespół jelita drażliwego, chorobę Lęśniewskiego-Crohna, reumatoidalne zapalenie stawów, autyzm przez raka i choroby Alzheimera, Parkinsona, aż po skuteczną redukcję i wydolność fizyczną.
I tak pozytywny wpływ głodówki na zdrowie naprowadził naukowców i lekarzy na dietę ketogeniczą w formie, którą znamy dziś. Ale dopiero w latach 50 XX wieku odkryto, że nasz organizm może bardzo dobrze funkcjonować dzięki źródłu energii, którymi są ketony powstające podczas spalania tłuszczy. Przez długi czas uważano, że ciała ketonowe są toksyczne.
Obecnie dieta ketogeniczna przeżywa swój renesans. Należy wspomnieć, że w roku 2004, Agencja Zaawansowanych Projektów Badawczych Departamentu Obrony USA (DARPA) przekazała kilku grupom badawczym po 2 miliony dolarów rocznie w ramach konkursu na odkrycie „superźródła energii” do zastosowania przy działaniach wojennych sił specjalnych USA, aby lepiej poznać wpływ stosowania ciał ketonowych na wydolność fizyczną żołnierzy. Skutkiem było opracowanie przez badaczy egzogennych ciał ketonowych. Na podstawie tych badan w 2016 roku firma Pruvit wypuściła na rynek suplementy zawierające ketony egzogenne i w pierwszym roku sprzedała ponad 30 milionów porcji [Wilson, Lowery 2019].
Czym jest więc dieta ketogeniczna ? Dieta ketogeniczna to dieta o bardzo niskiej zawartości węglowodanów, umiarkowanej ilość białka i wysokiej zawartości dobrej jakości tłuszczy. Istnieje kilka odmian diety ketokenicznej, jednak w jej klasycznej odmianie proporcję makroskładników wyglądają następująco 5 % stanowią węglowodany, 10-15 % białka oraz 80-85 % tłuszcze. Celem diety ketogenicznej jest zmiana paliwa, na którym preferencyjnie działają komórki w organizmie człowieka. Na co dzień takim paliwem dla większości z nas jest glukoza, czyli węglowodan pochodzący ze spożywanych kasz, makaronów, pieczywa, ziemniaków, różnego rodzaju zbóż, nasion strączkowych, słodyczy oraz różnego rodzajów owoców. Gdy nasze ciało nie ma odpowiedniej ilości węglowodanów, zaczyna rozkładać kwasy tłuszczowe i zaczyna produkować ciała ketonowe jako źródło energii. Dieta ketogeniczna polega zatem na wyeliminowaniu wymienionych wyżej węglowodanów. Celem diety jest osiągnięcie stanu ketozy, w którym komórki wyłącznie korzystają z ciał ketonowych zamiast z glukozy. Jest to naturalny fizjologiczny proces metaboliczny, którego efektem jest produkowanie ketonów. Nasz organizm w toku ewolucji wykształcił takie mechanizmy, które pomagają mu przetrwać, kiedy nie ma w otoczeniu glukozy i węglowodanów.
Istotnym czynnikiem w diecie jest ustalenie właściwych proporcji między węglowodanami, białkami i tłuszczami. Dla każdego pacjenta proporcja ta może wyglądać inaczej. Bardzo ważne jest również przeprowadzenia poprawnej keto adaptacji do stanu ketozy, która rzutuje na przyszłą skuteczność diety.
Jedną z głównych zalet ketozy jest jej zdolność do hamowania apetytu. Podczas gdy poziom ketonów wzrasta, poziom glukozy we krwi i poziom insuliny spada, co prowadzi do odczuwania sytości. Dieta ketogeniczna to nie tylko utrata wagi za wszelką cenę. Przede wszystkim chodzi tu o przyjęcie zdrowszego stylu życia. Oprócz zmniejszenia spożycia węglowodanów ważne jest stosowanie podejścia opartego na całej żywności i uwzględnianie w codziennej diecie zdrowych źródeł tłuszczu i białka tj. oliwa z oliwek, olej kokosowy, tłuste ryby, mięso, jajka itp. W diecie tej eliminuje się tłuszcze trans, które znajdują się w fast food’ach, margarynach czy przetworzonych produktach oraz rafinowane tłuszcze roślinne tj. olej rzepakowy, słonecznikowy, które powodują stany zapalne.
Jak wykazują liczne badania, dobrze zbilansowana dieta ketogeniczna (gęsto odżywcza) jest skutecznym narzędziem do odchudzania, ponieważ utrzymuje stabilny poziom cukru we krwi i kontroluje apetyt. Oprócz efektów spalania tłuszczu może dodatkowo poprawić parametry zdrowotne organizmu i wyjść z różnych chorób i schorzeń.
Dieta ketogeniczna jest bezpieczną i zdrową metodą żywienia, jednakże kluczem jest jej poprawne stosowanie. Owszem na żywieniu ketogenicznym tak jak i na innych dietach możemy również śmieciowo się odżywiać, ale poprawnie zbilansowane żywienie ketogeniczne pozwala ludziom odzyskiwać zdrowie i radość życia. Jeśli chcemy uzyskać prozdrowotne działanie nie ma w niej miejsca na śmieciowe jedzenie tj. keto słodycze słodzone sztucznymi słodzikami.
Trzeba również pamiętać, że dieta jest fundamentem, ale to nie wszystko. Na nasze zdrowie i witalność mają wpływ również inne czynniki takie, jak zdrowy i regeneracyjny sen, ekspozycja na słońce w ciągu dnia, ograniczanie światła niebieskiego po zmroku, redukcja stresu, suplementacja naturalna.
- Temkin O. „The falling sickness: A history of epilepsy from the Greeks to the beginnings of modern neurology.” Baltimor: Johns Hopkins University Press, 1994.
- Hunt W. R. “Body love: The amazing career of Bernarr Macfadden”. Chicago: Popular press, 1989.
- Wheless J. W. “History and origin of the ketogenic diet”. In Epilepsy and the ketogenic diet (31-50). Humana Press, 2004.
- Wilson J., Lowety R. “The Ketogenic Bible. The Authoritative Guide to Ketosis”. Wydawnictwo Vital, Białystok 2019.