Wirusy - czym są i jak sobie z nimi poradzić?

Czym są wirusy? Dlaczego nie leczy się ich antybiotykiem? W jaki sposób się rozprzestrzeniają i jak najskuteczniej się przed nimi chronić?

Autor: Aleksandra Kowalska

Kiedy mówimy o przeziębieniu, najczęściej chodzi nam o jedną z dwóch możliwych infekcji: bakteryjną lub wirusową. W przypadku zwykłych, „sezonowych” przeziębień po wizycie u lekarza możemy dostać antybiotyk – wtedy mamy do czynienia z infekcją bakteryjną, lub jedynie leki łagodzące objawy – wtedy jest to infekcja wirusowa.

Czym są wirusy i dlaczego nie leczymy infekcji wirusowej w ten sam sposób co bakteryjnej?

Wirusy to nie są organizmy żywe – to główna różnica. Są to skomplikowane cząsteczki organiczne, które nie posiadają budowy komórkowej, takiej jak wszystkie organizmy żywe. Mimo to są uznawane za „pół-żywe”, ponieważ wykazują część funkcji organizmów żywych, a pół materii nieożywionej.

Cechy „żywe”: ma możliwość reprodukcji - namnażania się (nie jest to rozmnażanie, ponieważ mogą się jedynie namnażać w komórce gospodarza) oraz zmienności w następnych „pokoleniach” - dzięki częstym, dynamicznym mutacjom. W pewnym sensie wirusy stają się ożywione jedynie po zakażeniu komórki.

Cechy „nieżywe”: samodzielnie nie przeprowadzają żadnych funkcji życiowych, ponieważ potrzebują do tego gospodarza, nie rosną, nie oddychają (nie mają metabolizmu), nie wytwarzają samodzielnej energii, poza organizmem gospodarza pozostają bierne, w stanie spoczynku. Dodatkowo wszystkie komórkowe formy życia zawierają zarówno DNA i RNA, wirusy posiadają albo tylko DNA albo tylko RNA, nigdy równocześnie.

Warto zauważyć, że wirus od bakterii chorobotwórczej różni się również wielkością – jest znacznie mniejszy, dlatego łatwiej dostaje się do organizmu (łatwiej mu ominąć bariery mechaniczne organizmu).

Wirus – gdzie występuje?

Wirusy mogą atakować zwierzęta, ludzi, rośliny lub bakterie (wtedy nazywamy je bakteriofagami). Część atakuje tylko konkretne organizmy (np. tylko rośliny lub tylko bakterie),niektóre wirusy są specyficzne gatunkowo a inne mogą być przenoszone pomiędzy różnymi gatunkami (np. ze zwierząt na człowieka). W poszukiwaniu takich informacji na temat konkretnego wirusa należy szukać na stronach sprawdzonych, a nie sensacyjnych, gdzie mogą występować fake newsy.

Przykładami chorób wirusowych, które atakują człowieka i wiele się o nich słyszy to: grypa (wirusy grypy), AIDS (wirus HIV), wirusowe zapalenie wątroby - potocznie nazywane żółtaczką (wirusy wirusowego zapalenia wątroby), ospa wietrzna (wirus VZV), opryszczka (wirusy HSV1 i HSV2).

Jak działa wirus w organizmie?

Proces replikacji wirusów (czyli ich namnażania) jest bardzo skomplikowany. Większość wirusów RNA replikuje się w cytoplazmie, a wirusy DNA w większości w jądrze komórkowym. W wyniku ich aktywności komórka zaczyna wytwarzać białka potrzebne do budowy nowych wirusów - powstają w niej nici wirusowego kwasu nukleinowego, otaczają się właściwymi sobie osłonkami a następnie są zdolne do dalszych infekcji. Proces ten najczęściej doprowadza do śmierci komórki, przez co wirusy zostają uwolnione i atakują kolejne komórki, powtarzając cykl. Czasem jednak wirus nie doprowadza do śmierci komórki, ale pozwala jej się swobodnie dzielić wraz z wirusami w środku i to w ten sposób rozprzestrzenia się po organizmie. Inne następstwa zakażenia wirusowego to zakażenie utajone gdy genom wirusa jest obecny w komórce, ale nie następuje wytwarzanie potomnych wirionów, komórka nie jest niszczona ani nie występują objawy chorobowe – wirus w ten sposób niejako „ukrywa się” przed układem immunologicznym gospodarza, jednak pod wpływem różnych czynników, w tym podczas obniżenia odporności immunologicznej, wirusy mogą się reaktywować, przechodząc do aktywności cytolitycznej (czyli zaczynają replikować się i negatywnie wpływać na komórki) tu dobrze znanym przykładem są wirusy HSV powodujące opryszczkę. Jeszcze innym następstwem dla komórki jest działanie wirusów onkogennych (niektóre wirusy DNA i retrowirusy) - ich genom przynajmniej częściowo ulega integracji z genomem gospodarza (łączy się z nim) w następstwie zmian w ekspresji niektórych genów może wtedy dojść do transformacji nowotworowej komórki.

Jacy są naturalni „wrogowie” wirusów?

Nie ma uniwersalnego „wroga” wirusów, który zwalczy wszystkie rodzaje. Dodatkowo leki przeciwwirusowe stanowią często duże obciążenie dla organizmu i żaden z takich środków nie powinien być stosowany samodzielnie, bez konsultacji z lekarzem.

Leki przeciwwirusowe mają za zadanie przeciwdziałać rozprzestrzenianiu się infekcji wirusowej w organizmie poprzez wpływ na następujące procesy:

przyłączanie się wirusów do komórek gospodarza, wnikanie wirusa do komórki, włączanie się wirusowego materiału genetycznego do DNA gospodarza, transkrypcję wirusowego genomu i syntezę wirusowych białek, uwalnianie się wirusów z komórki gospodarza.

Myśląc o preparatach przeciwwirusowych zazwyczaj nie myślimy o substancjach roślinnych, mimo że natura kryje w sobie mnóstwo skarbów, wartych skorzystania z nich. Przykładami roślin o potwierdzonych właściwościach przeciwwirusowych są m. in.:

• Czosnek zwyczajny (Allium sativum) - zawarte w nim związki siarki organicznej, takie jak allicyna, trisulfid diallilu i ajoen, nadają czosnkowi właściwości przeciwwirusowe. Wiadomym jest, że allicyna może przechodzić przez błonę fosfolipidową komórki i przyczyniać się do hamowania namnażania niektórych wirusów.

• Czarny bez (Sambucus nigra) - zawiera pochodne polifenoli, które hamują namnażanie wielu wirusów. Wykazano też, że ekstrakt z owoców czarnego bzu działa przeciwzapalnie dzięki antocyjaninom oraz może być skuteczny w terapii infekcji wirusami grypy.

• Czystek (Cistus L.) – w 2019 roku została wykazana jego aktywność przeciwwirusowa odnośnie tropikalnego wirusa Denga. Także wyniki badań z 2016 wykazały, że ekstrakty z czystka wykazują silną i szeroką aktywność przeciwwirusową in vitro przeciwko wirusom, które powodują zagrażające życiu choroby u ludzi.

Natomiast w środowisku zewnętrznym czynniki potrafiące zwalczyć wirusy to m. in.:

• Bardzo wysoka lub bardzo niska temperatura

• Promieniowanie UV

• Promieniowanie jonizujące

• Chemiczne środki do dezynfekcji (np.: fenol, alkohol metylowy).

W organizmie człowieka i zwierząt dochodzi również do samodzielnego zwalczenia wirusa poprzez silny układ odpornościowy.

W jaki sposób można chronić się przed wirusami?

Profilaktyka – silne organizmy lepiej radzą sobie z każdym intruzem, i wirusowym, i bakteryjnym, dlatego główna obrona to dbanie o dobrą kondycję organizmu przez cały rok. Każdy z pięciu filarów zdrowia – świadome odżywianie, sprawność fizyczna, suplementacja naturalna, skuteczne oczyszczanie i stress management, jest istotny w zbudowaniu ochrony przed zakażeniami.

Nie bierz antybiotyków na własną rękę! Nawet, jeżeli wydaje Ci się, że to taka sama infekcja jak kiedyś, a zostały Ci jeszcze tabletki lub chcesz próbować je zdobyć. Koniecznie zrezygnuj z takich działań! Antybiotyki nie zwalczają wirusów, a w przypadku niesłusznego użycia, jedyne działanie to osłabienie naturalnej flory bakteryjnej organizmu, a przez to osłabienie całego ciała i pozbawienie go pełnej ochrony.

Często myj ręce, jako miejsca, które mają kontakt z całym otoczeniem (to w końcu nimi podnosimy przedmioty, ściskamy sobie dłonie, drapiemy się po nosie i jemy). Rób to w sposób dokładny, dbając o wyczyszczenie miejsc, które mamy tendencje omijać.

Szukaj sprawdzonych informacji na temat interesującego Cię wirusa – każdy przenosi się w konkretny sposób i można znaleźć szczegółowe informacje na temat działań ochronnych, które możesz wykonać (inaczej przecież chronimy się przed grypą, a inaczej przed wirusem HIV).

Unikaj zatłoczonych miejsc i spotkań ze znajomymi, którzy skarżą się na objawy charakterystyczne dla infekcji wirusowych.

Unikaj dotykania twarzy i okolic ust, oczu i nosa jako miejsc, przez które wirus może przedostać się do organizmu.

Podczas kichania i kaszlenia nie zasłaniaj ust dłonią, jak uczy tego savoir vivre, ale zasłaniaj je chusteczką, ewentualnie zgięciem łokcia – dłonią dotykasz potem siebie, innych ludzi i mnóstwa przedmiotów. W przypadku użycia chusteczki, nigdzie jej nie odkładaj ani nie używaj ponownie – od razu ją wyrzuć.

Często wymieniaj ręczniki, w które wycierasz ręce Ty i inni domownicy – tam mogą znajdować się wirusy, które pozostały na powierzchni rąk po niedokładnym umyciu.

Co należy zapamiętać?

• Wirusy i bakterie wywołują różne choroby, które wymagają innego leczenia.

• Wirusy są aktywne tylko w organizmie gospodarza.

• Istnieją różne sposoby zwalczania niektórych infekcji wirusowych, ale wszystkie wymagają konsultacji ze specjalistami.

• Najlepsza ochrona przed wirusami to profilaktyka zdrowotna i dokładna higiena oraz stosowanie się do podanych przez specjalistów zaleceń.

Chcesz dowiedzieć się więcej na temat odporności i sposobów jej wzmacniania? Koniecznie obejrzyj webinar „Odporność w Twoich rękach”, który poprowadziła psychodietetyk i naturopata Alicja Sójka!